Scheve frets, we krijgen er regelmatig een opmerking over op de gitaarafdeling. Veel mensen weten niet waar ze voor dienen en hebben de term multi-scale nog nooit gehoord. Tijd voor opheldering dus, want er blijft verwarring over. Onze gitaarspecialist Marijn legt uit wat je moet weten over “die scheve frets” of met andere woorden; multi-scale.

Met een grote collectie aan Dingwall bassen en Ormsby gitaren is het inmiddels een specialisme van ons geworden: multi-scale instrumenten, ook wel “fan-fret gitaren” genoemd. Deze term verwijst naar de gewaaierde lay-out van de frets. Maar “fan-fret” dekt de lading niet dus spreken wij liever van multi-scale, wat precies aangeeft waar we technisch mee te maken hebben, namelijk “multiple scales”. Maar waar is het goed voor?! 

Allereerst is het belangrijk om te begrijpen wat de “scale”, of in het Nederlands “mensuur”, van een gitaar precies is.  Niet alleen om multi-scale te begrijpen, maar überhaupt de enorme invloed van deze technische specificatie op de bouw, klank en feel van een gitaar.

Bij een snaar zijn er twee draagpunten aan te wijzen, waartussen hij vrij kan resoneren, namelijk het zadel van de brug en de topkam. De afstand tussen deze twee punten is de scale van een gitaar en wordt uitgedrukt in inches. De scale lengte bepaald de mate van spanning op de snaar. Hoe langer de scale, des te meer spanning op de snaar en vise versa; hoe korter de scale, des minder spanning op de snaar. De lengte van de scale verschilt per gitaar en heeft een enorme invloed op hoe een gitaar klinkt en voelt. Maar ook hoe hij zicht gedraagt in verschillende omstandigheden wat dan weer invloed heeft op de manier van bespelen, keuze voor snaardikte en, alternatieve, stemmingen.

Als voorbeeld nemen we een Strat en een Les Paul; de scale lengte tussen beide gitaren scheelt bijna 1 inch. Een Strat heeft een relatief lange scale van 25.5” en een Les Paul een relatief korte scale van 24.75”. Een gevolg is, dat de snaar meer (zoals bij de Les Paul) of minder (zoals bij de Strat) uitslaat en dat heeft een groot effect op de klank en feel.

De hogere snaarspanning die hierdoor ontstaat bij de Strat is, voor een groot gedeelte, verantwoordelijk voor de puntige, “twangy” en heldere toon. Terwijl een Les Paul, met een kortere scale lengte, een lagere snaarspanning heeft en dus een veel “luiere” feel en warmere toon heeft.  

Normaal gesproken hebben alle snaren van een gitaar dezelfde scale lengte, maar je kan je afvragen of dat wel wenselijk is. Theoretisch, zou je met wat we hierboven uitgelegd hebben kunnen zeggen dat de dikkere, lager gestemde snaren zijn gebaat bij een langere scale en de dunnere, hoger gestemde snaren bij een kortere scale. In een situatie waarbij je in een gewone standaard-E stemming speelt zijn de diktes van de snaren zo samengesteld dat een “normal scale” prima werkt. 

Echter, wanneer je buiten de standaard treedt en je overgaat in “extended range”, veranderd dat alles. Met extended range bedoelen we elke vorm van verbreding of oprekken van het stembereik van een gitaar of bas. Bijvoorbeeld het down-tunen van een 6, 7, 8 of zelfs 9 snarige gitaar, of het down-tunen van 4, 5 en 6-snarige bassen. Wanneer je dit wilt doen is een multiscale instrument waarschijnlijk iets voor jou.

Waar een bas of gitaar lager gesteld wordt, of meer snaren heeft dan gebruikelijk, wil je eigenlijk vanuit technisch oogpunt, een geoptimaliseerde spanning per snaar, oftewel een aangepaste scale per snaar. Dat is precies wat multi-scale doet!

Voor extended range spelers, biedt multi-scale diverse voordelen en lost het een hoop technische struikelblokken op. Zo zijn regular-scale 7-snarige gitaren vaak voorzien van één vaste scale die net, of net niet, voldoende spanning geeft voor een lage B en daardoor niet lekker in balans is met de melodie-snaren. Of een reguliere scale van een 6-snarige gitaar die bij het lager stemmen vaak problemen oplevert. Om dit op te lossen moeten hele dikke snaren gebruikt worden en moet de speler vaak genoegen nemen met compromissen voor wat betreft de afstelling van de gitaar.

Al deze problemen zijn op te lossen met multi-scale. Vandaar dat deze term een waar fenomeen is binnen de gitaarwereld en wij jou hier graag meer over vertellen.

Om multi-scale mogelijk te maken moet de bouwer van een dergelijk instrument de topkam en/of de brug schuin plaatsen zodat de draagpunten van de laag gestemde snaren langer worden dan die van de hoger gestemde snaren.

Afhankelijk van de scale lengte van een gitaar worden de frets in een bepaalde verdeling over de toets geplaatst zodat alle tonen goed intoneren. Bij multi-scale is dit niet anders, behalve dat de verdeling, en dus de plaatsing van de frets per snaar, per scale anders is.

Hierdoor ontstaat het gewaaierde figuur van de frets over de hals. Dit is dus niet een manier om een instrument beter te laten intoneren, zoals vaak wordt gedacht. Het is simpelweg de enige manier hoe een gitaar met multi-scale te fretten is.

Nu we weten wat multi-scale technisch betekend gaan we kijken naar de voordelen. Vooropgesteld blijft smaak altijd een belangrijke factor bij de beoordeling van een instrument. Daarom zetten we de praktische feiten even uiteen, wij zijn benieuwd wat jij ervan denkt! 

Bij multi-scale:

• Is de snaarspanning optimaal en zijn de “melodie snaren”, met een relatief korte scale, soepel. Dat is lekker voor het spelen van bends! 
• Hebben bassnaren met een langere scale meer spanning waardoor het mogelijk is om lager te stemmen, zonder het bekende “geflubber” van snaren.  
• Is in het algemeen de spanning-balans van de snaren onderling optimaal. Hierdoor voelt en speelt een instrument zeer natuurlijk. 
• Multi-scale maakt het mogelijk om relatief dunne snaren te gebruiken. 
• Klinken bassnaren door de hoge snaarspanning zeer strak.  
• Op een basgitaar krijg je veel definitie, strakke lage tonen en geen “geflubber”.  
• Kun je een gitaar lage riffs laten snijden, multi-scale levert een strakke, maar ook felle en agressieve klank. 

In de praktijk zien we dat gitaristen die voor een multi-scale instrument kiezen vaak wat extremere muziekgenres spelen. Een dergelijk instrument is dus niet per definitie voor iedereen het beste! Zoek je een traditionele sound, feel en look? Dan is een multi-scale instrument waarschijnlijk niets voor jou.

Het bespelen van een multi-scale instrument is misschien even wennen maar feitelijk niet anders dan een gitaar met een reguliere scale. De spreiding, met name richting de headstock, is iets groter maar hier krijg je, zeker hoger op de neck, wel wat speelcomfort voor terug. De waaiering van de frets komt namelijk goed overeen met de natuurlijk spreiding van de vingers; kijk maar eens naar je hand!